Beograđanka nesalomivog duha i velikog umetničkog dara
Da joj ne beše oca, pitanje je da li bi nasledila spisateljski dar. Uprkos zvučnom prezimenu, Anđelija Lazarević se pomalo nepravedno našla među zaboravljenim stvaraocima koje je iznedrio Beograd, a čiji je umetnički talenat skrenuo pažnju njenih poznatih i priznatih savremenika. Anđelijin dar se otkrivao kroz slike i reči, kojima je uspela da nadvlada i teške životne okolnosti.
Ko je bila Anđelija Lazarević?
Na svet je došla 1885. godine u Beogradu. Otac i mati joj behu iz uglednih građanskih krugova – Laza Lazarević kao književnik i lekar, dok je majka Poleksija poticala iz poznate porodice Hristić gde joj je otac Nikola predsedavao Državnim savetom.
Talenat jači od teške bolesti
Već od najranijih godina, devojčicu anđeoskog imena snašao je niz nemilih događaja. Oca je izgubila sa samo pet godina, a krhko zdravlje joj nije dozvolilo da pohađa školu poput ostale dece.
Obolevši od tuberkuloze, često je bila prinuđena da prekida školovanje. Tako je prve lekcije naučila kod kuće, a ispite polagala u osnovnoj školi.
Još tada je bilo očito i da je, poput oca, umela sa rečima. Odlučila se, ipak, da to bude drugačiji umetnički zanat – godine 1908. upisala je slikarsku školu kod Bete Vukanović, isprva vanredno, a zatim kao redovna učenica.
Uprkos slabašnom zdravlju i pauzama u učenju, ni bolest je nije osujetila u nameri da pođe putem umetnosti. Uporedo sa slikarstvom, Anđelija je narednih nekoliko godina slušala časove književnosti. Naučila je i pet stranih jezika: nemački, francuski, engleski, italijanski i ruski, ušavši tako u krug mladih, obrazovanih Beograđanki.
Potom se našla iza katedre i kao učiteljica slikanja u Prvoj ženskoj gimnaziji. Na slikama je najčešće dočaravala pejzaže, a Anđelijini radovi ubrzo su se našli i na izložbama širom zemlje. Od 1913. godine izlagala je kao članica umetničkog udruženja Lada, dok su ugledni književni listovi objavljivali njene pripovetke i pesme.
Kći velikoga pisca na meti savremenih „kradljivaca“
Pronašavši se najpre u slikarstvu, Anđelija je više od svega želela da se usavršava i napreduje. Želja joj se ostvarila sredinom 1914. godine, kada odlazi na studije u Minhen. Međutim, ono što nije prekinula bolest, prekinuo je Prvi svetski rat.
Anđelija se već iste godine iz Nemačke vraća u Srbiju. Radeći najpre kao bolničarka, prvu ratnu godinu provela je sa majkom u Prokuplju. Kako su i ratne godine odmicale, tako je rasla njena ljubav prema slikanju. Za život se, po povratku u okupiranu prestonicu, isprva snalazila kao privatna učiteljica, ali njen umetnički dar je nalazio put i do ostalih Beograđana.
Anđelijine šarene ćupove izložene u jednoj prestoničkoj knjižari upamtili su i njeni savremenici. Oslikavala ih je bojama pirotskih ćilima, a na keramiku je prenosila narodne motive. Ubrzo su ove umetnine privukle veliku pažnju, te su i ostali umetnici pokušavali da je imitiraju. Sve to naposletku nije promaklo ni književniku Milošu Crnjanskom – osim što ju je uvek podržavao u pisanju, i sam je sa velikom hvalom pisao o Anđelijinoj umetnosti.
Nepokolebljivošću protiv ratnih i životnih muka
Novu priliku da se usavrši Anđelija je ugrabila nakon završetka rata. U jesen 1920. godine odlazi u Pariz, ali se i odatle vratila već nakon godinu dana. Mada je njena ljubav prema slikatstvu bila sve veća, Anđeliji je rat doneo i pogoršanje ionako krhkog zdravlja.
Otkako joj je bolest naglo uznapredovala, u Anđelijinom itinereru su se mahom nizala evropska lečilišta. Mlada umetnica najpre se oporavljala u Beču i Sloveniji, a nakon toga odlazi na Hvar i u Split. Ovde će ponovo stati i za katedru pred srednjoškolcima kao nastavnica slikanja. Koliko je bila darovita, toliko se nije htela ni predati teškoj bolesti. Učenice je odmah prihvataju kao i gotovo celi Split, koji priznaje da „nema lepše gospe na celoj rivi”.
S obzirom na stalne muke sa zdravljem, Anđelijinih likovnih i književnih dela nije bilo mnogo. Njena poezija i proza svakako su bile vredne čitanja, a našle su put i do prestižnih časopisa tog vremena.
Spisateljica pod bremenom očevog imena
Ipak, već su i prvi Anđelijini spisateljski radovi bili u senci očevog imena. Moglo se stoga desiti da su je ondašnji književni krugovi nehotice poredili sa ocem. Otuda je i zazirala od ideje da objavljuje svoju prozu i stihove. Ipak, i kritičari su u to vreme prepoznali da je Anđelija po mnogo čemu otišla korak dalje od oca.
Pisala je, između ostalog i o junacima koji nisu oklevali da se usprotive okolnostima i autoritetima zarad traganja za srećom. Kako bi objavila svoje radove, morali su je (mada uz velike muke) na to nagovoriti prijatelji i ostali književnici i kritičari. Više od svih ju je podržavao Miloš Crnjanski, a pored njega i Jovan Skerlić nakon što je pročitao njene rukopise.
Ipak, Anđelija ih je Skerliću odnela tek po nagovoru slikarke i književnice Milice Janković. U ovim rukopisima je još pre Velikog rata beležila o životu beogradskih slikara, a knjiga će kasnije izaći pod naslovom Lutanja.
Trenutak slave koji je prekratko trajao
Dok je od svojih prijatelja-književnika mahom dobijala reči hvale, Anđeliji Lazarević ostajalo je sve manje snage za umetnički rad. Njenoj želji da iskaže svoj talenat ponovo je pretila bolest koju nije mogla da pobedi.
Niz godina nakon Prvog svetskog rata, kćerka slavnog književnika provela je u lečilištima van zemlje. U Beograd se nakon toga vratila tek početkom 1926. godine. Iz štampe je tada trebalo da izađe i njena prva knjiga, ali bolest je ipak bila brža – ne dočekavši njeno objavljivanje, Anđelija je iste godine preminula u sanatorijumu na Vračaru.
Sahranjena je u porodičnoj grobnici na beogradskom Novom groblju. Njen književni prvenac, pak, pojavio se kasnije iste godine, a uz Lutanja je u njemu štampana i Palanka u planini. Nakon ova dva naslova, o talentu i književnom opusu Anđelije Lazarević više se nije mnogo govorilo.
Anđelija Lazarević: neustrašiva, skromna i prerano zaboravljena
Iako je imala tek 40 godina, Anđelija Lazarević je iza sebe je ostavila vredan (mada malobrojni) slikarski i književni opus. Zbog toga se našla među damama koje su s početka 20. veka svojim talentom i umetničkim radom gradile književni i likovni život prestonice.
Nakon prerane Anđelijine smrti, sagovornici su redom isticali njenu skromnost i darovitost, svedočeći o tome kako je volja za stvaranjem nije napuštala ni u najtežim trenucima. Ipak, jedan od retkih koji je i nakon Anđelijine smrti podsećao na njen talenat bio je Miloš Crnjanski.
Već nekoliko godina kasnije, njen doprinos prestoničkoj umetnosti gotovo da je u potpunosti zaboravljen. O delu i životu Anđelije Lazarević ostalo je još manje podataka i nakon što su njeni rukopisi stradali prilikom bombardovanja prestonice 6. aprila 1941. godine. Na kraju, nije se mogla zaboraviti ni to da je Anđelija ponela breme poznate i cenjene beogradske porodice. Dok je za života bila u nemilosti teške bolesti i patnje, i njeno delo je nakon smrti ostalo u senci očevog imena.
Izvor: FB Rojalistički klub
