U Narodnoj biblioteci Doboj, u Republici Srpskoj, povodom obeležavanja devedesetogodišnjice smrti Mihajla Pupina, otvorena je izložba „Šetači dugom – Pupin, Tesla, Milanković”. Postavkom je predstavljen život i rad ovih naučnika svetskog glasa, a autor izložbe je Anica Narić, bibliotekar savetnik.
Sva tri izumitelja dala su nemerljiv doprinos nauci. Čuveni Pupinovi kalemovi omogućili su prenos telefonije na velike razdaljine, a do svog najvećeg pronalaska Pupin je došao zahvaljujući iskustvu sa idvorskih pašnjaka. Nikola Tesla otkrio je obrtno magnetno polje te naizmenične struje, dok je Milanković, prvi doktor tehničkih nauka kod Srba, osim inženjerskog rada, čuven po reformi Julijanskog kalendara, koju je predložio 1923. godine na Kongresu pravoslavnih crkava u Carigradu, kao i po svojoj teoriji ledenih doba.
Pored naučnog rada istakli su se i na književnom polju, ostavivši nam svoje autobiografije, odnosno memoare. Pupin je dobitnik Pulicerove nagrade za autobiografiju „Sa pašnjaka do naučenjaka”, čije je skraćeno izdanje tada postalo deo školske lektire u SAD-u. Prvo izdanje ovog njegovog dela na srpskom jeziku, koje je izdala Matica srpska 1929. godine, deo je izložbene postavke, a pripada, uz još neke izložene publikacije, fundusu Stare i retke knjige Narodne biblioteke Doboj.
Foto: ariva A. Narić
Mihajlo Pupin je rođen u banatskom selu Idvoru. Da bi sačuvao vezu sa zavičajem dodao je sebi u Americi srednje ime Idvorski. Školovao se na Kolumbija univerzitetu, a u Evropi u Kembridžu i Berlinu. Bio je 40 godina profesor Univerziteta Kolumbija u SAD-u.
Nikada slavni naučnik nije zaboravljao svoje porijeklo. Osnivač je Saveza sjedinjenih Srba Sloga u Americi, a kasnije i Srpske narodne odbrane. Nakon izbijanja Prvog svetskog rata organizovao je odlazak srpskih dobrovoljaca iz SAD-a u Srbiju. Osnovao je mnoge fondove, od kojih jedan u čast svoje majke Olimpijade, a koji je bio namenjen stipendiranju siromašnih đaka. Vlastitim je sredstvima obnovio Narodni dom u Idvoru. Počasni je građanin Velikog Bečkereka i Bleda. Umro je u Njujorku 12. marta 1935. godine, a sahranjen u groblju u Bronksu.
Slično Pupinu, mnoga svoja otkrića Nikola Tesla ostvario je u Americi, u koju je otišao 1884. godine. Školovao se u rodnom Smiljanu, zatim Gospiću, Karlovcu, Gracu i Pragu. Za vreme boravka u Evropi, pre odlaska za Ameriku, radio je u Mariboru, Budimpešti, Parizu i Strazburu. Iza sebe je ostavio preko 700 izuma. Teslin sistem naizmeničnih struja do punog izražaja došao je prilikom gradnje hidrocentrale na Nijagari.
O srpskim velikanima Pupinu, Tesli i Milankoviću izložba može da se pogleda do 17. oktobra 2025. u Narodnoj biblioteci u Doboju
Foto: arhiva A. Narić
Umro je u hotelu Njujorker u Njujorku 1943. godine. Dirljiv govor na radiju prilikom komemoracije čitao je gradonačelnik Njujorka Fjorelo La Gvardija, ističući da je Tesla umro siromašan, a da je bio jedan od najkorisnijih ljudi koji su ikada živeli.
Po Tesli je posthumno dobila ime jedinica magnetne indukcije u Međunarodnom sistemu mera.
Milutin Milanković bio je u dužem vremenskom periodu potpredsednik Srpske akademije nauka, a NASA ga je svrstala među 15 najznačajnijih naučnika sveta. Autor je brojnih radova iz primenjene matematike, klimatologije i astrologije. Milanković je i pisac predloga da se Tesla primi za redovnog člana Srpske kraljevske akademije.
Studirao je na Bečkoj politehnici. Godine 1909. došao je u Beograd kao predavač na Beogradski univerzitet na Katedru za primenjenu matematiku. Kao profesor teorijske fizike uključio je u predavanja i poglavlje o Teslinim dostignućima.
U svojim memoarima Milanković se dotakao i hapšenja od strane austrougarske vlasti u Dalju i boravka u logoru u Nežideru, a prikazao nam je i atmosferu Osijeka, Beča i Beograda u vremenu čiji je svedok bio.
Pored naučnih dela, napisao je i knjigu o svom prijatelju Mihailu Petroviću, čuvenom matematičaru, koji je zbog svoje naklonosti prema ribolovstvu dobio ime Mika Alas. Zadnje Milankovićevo delo bio je ogled o pesmi Smrt Marka Kraljevića”.
Svoju je biblioteku i lični arhiv ostavio Srpskoj akademiji nauka.
Izložba traje do 17. oktobra 2025.
Za portal Rasejanje.info Anica Narić, Narodna biblioteka Doboj
