Osnivanjem pošte u Beogradu počeo redovni poštanski saobraćaj u Srbiji Istorijat srpske pošte počinje od Karađorđeve naredbe seoskim kmetovima da su „dužni svako pismo predati, dok onom ko bi se usudio ovo zadržati sledi pedeset štapova”. Posle Drugog srpskog ustanka poštu su raznosili „tatari”, koji su putovali lošim drumovima i po nekoliko dana do odredišta. Najpoznatiji među njima je bio Rista Prendić koji bi za 6 dana jahanja carigradskim drumom knezu Milošu Obrenoviću donosio najvažnije sultanove i Portine poruke. Prva glavna beogradska poštanska stanica – mezulana, nalazila se blizu Kalemegdana. Služba je bila ustrojena tako da dva puta nedeljno pošta ide u unutrašnjost Srbije, kako zvanična, tako i privatna. Pošiljke su prenošene konjima, poštanskim kočijama, a nosili su ih i poštari – pešaci. Godine 1842, zbog boljih uslova, preseljena je u kuću Nauma Ička, do kafane Znak pitanja. Kraj ulaza u zgradu vidno je bio istaknut grb pošte, rad slikara Uroša Kneževića. Dan osnivanja prve pošte u Beogradu, obeležava se kao Dan poštanskih radnika Srbije.
Kada su pisma i paketi stizali fijakerom do vas
Ako ste se želeli provozati sokacima devetnaestovekovnog Beograda, to je značilo spakovati se u fijaker, dohvatiti uzde i zamahom ruke naložiti konjskim snagama (onim pravim, na 4 noge) da vas povedu ulicama varoši. Gradska gospoda tako bi se lagano kotrljala od tačke A do tačke B, sve dok se ’40-tih godina 19. veka Beogradom nisu zakotrljale i čeze sa naročitom pratnjom.
U stopu kaskajući za njima, sa konja ih je budno motrila naoružana gospoda. Ona se brinula da kola bezbedno stignu tamo gde su upućena, a kako je nisu viđali baš često – svega 2 puta mesečno – Beograđani su mahom znali da je ova povorka isporučivala vredne pakete.
Generacije sviknute na klikom-do-novog-Ajfona sistem isporuke ostale bi zgranute da im ovaj pristigne u pratnji naoružanih tipova na konjima. No, od nečeg se moralo početi; a što se Beograda tiče, davno pre redova na šalterima (i još mnogo pre spamom zatrpanih inboksa), prva pošta krenula je upravo ovako. Pisma i paketi putovali su fijakerima, pešice ili u pratnji „telohranitelja”, iako je u Srbiji za to isprva bila zadužena služba koja zapravo i nije bila srpska.
Bivajući u diplomatskom sendviču između zapada i istoka, Srbija je u to vreme upravu delila sa Austrijom i Turskom. Stoga su i kurirske dužnosti bile najpre u nadležnosti austrijske pošte, i zvanično je tako bilo sve do 1869. godine. Turska je, pak, nakon poraza u prethodnom ratu sa Austrijom dobila zadatak da na račun Beča obavlja kurirsku službu do Istanbula. Kako je sa Turskom još bila u vazalnom odnosu, ista dužnost “zakačila” je i Srbiju.
Tako su dve zemlje novu obavezu podelile na ravne časti. Inače, pošta kao institucija nije ni postojala u Srbiji sve do 1843., iako je zeleno svetlo za to, prema turskom Hatišerifu, dato 13 godina ranije. Neke stvari su se u međuvremenu po tom pitanju ipak dovele u red: definisane su nadležnosti poštanske službe, kad su pri Sretenjskom ustavu 1835. godine navedeni poštanski poslovi. Sve je sprovedeno u opisu delokruga rada Državnog saveta, a detalje saznajemo iz dokumenta pod nazivom „Ustrojenije o poštanskom zavedeniju”.
Služitelji, delišanci, surudžije: ko je sve raznosio poštu po Beogradu
Tačan datum je 7. jun, godina 1840. Tadašnje Popečiteljstvo vnutrenih dela navodi kako će dva puta nedeljno, sredom i subotom u 12č., pošta polaziti ka unutrašnjosti. Istog dana kad je obaveštenje izdato, jedan od prozora do čuvene kafane „?” dobio je ulogu poštanskog sandučeta. Nalazio se na kući trgovačkog konzula Nauma Ička – inače, gospodina zahvaljujući kome Znak pitanja i postoji – postajući ujedno adresom na kojoj se otvara prva pošta u Beogradu.
Po ustanovljenju gradske pošte – kao i u godinama pre toga – Beograd i Austrija već su delile kurirske nadležnosti. Isporuku međunarodnih pošiljki (tačnije, poštanski saobraćaj od Beograda do Aleksinca – tada granice sa Turskom) preuzela je austrijska, dok je isporuke u unutrašnjosti vršila srpska pošta.
Nekoliko meseci kasnije – oktobra 1843. – u Srbiji je zaživela i Javna poštanska služba. Svoju prvu adresu dobija i Poštanska uprava, uselivši se u praviteljstvenu menzulanu Zdanija na Kalemejdanu. U narednim godinama pošta je preseljena u današnju Knez Mihajlovu, i to beše trenutak kad su na ulice po prvi put izašli delišanci u pratnji surudžija.
A to su iste one poštonoše što su u čezama vršile isporuku vrednosnih papira i dragocenosti, dok su iza njih kaskali naoružani „čuvari”. Nešto češće – dva do tri puta sedmično – iz varoši bi se razmileli „obični” kuriri. U njihovim paketima bile su štampane stvari, novine i pisma, dok su docnije raznositelji dobili zvanje služitelja i novčanu naknadu od 10 para po isporučenom pismu.
Za sve to vreme, pošiljkama i pismima nedostajala je jedna sitnica. Tek 13 godina po otvaranju beogradske pošte, dana 15. maja 1866., u opticaj je puštena poštanska marka sa likom kneza Mihaila Obrenovića. U međuvremenu, raznositelji pošte nisu više ordinirali isključivo pešice i fijakerom.
Izvor: FB Rojalistički klub
