Kralj je došao na vlast političkim prevratom i kršenjem ustava – Rubrika Rastka Vujića
Još od samog početka svoje vladavine, kralj Aleksandar I Obrenović (1889-1903) se našao u središtu političke krize. Zvanično je stupio na presto u proleće 1889. godine, nakon abdikacije svog oca Milana (1869-1889). Umesto maloletnog kralja, dvor su vodili namesnici koje je Milan unapred postavio. Prvi namesnik je bio predsednik Liberalne stranke, Jovan Ristić, drugi general Jovan Belimarković i treći general Kosta Protić. Postavljanjem dva generala, Milan je želeo da svom sinu obezbedi podršku vojske u konfliktu protiv radikala i mogućih republikanca. U takvom okruženju, mladi kralj se našao između tri moćna centra — skupštine predvođene radikalima, dvora i bivšeg kralja.
Krajem XIX veka političku scenu Srbije činile su tri glavne stranke: liberali, naprednjaci i radikali. Liberali su imali najdužu političku tradiciju. Okupljali su inteligenciju i predstavnike viših građanskih slojeva, pre svega trgovce, seoske gazde i rane industrijalce. Zalagali su se za građanske slobode, sudsku nezavisnost i umerene reforme kroz saradnju sa režimom. Naprednjaci, često povezivani s dvorom, su gajili ideje pozitivizma i građanskih sloboda. Skoro uvek su podržavali kraljev autoritet. Nasuprot njima, radikali su predstavljali seljaštvo, niže činovništvo, sveštenstvo i učitelje. Promovisali su narodnu demokratiju i često bili u sukobu s monarhijom zbog republikanskih ideja. Odnos dvora prema strankama bio je pragmatičan i menjao se prema političkim prilikama. Kralj Milan je najpre sarađivao sa liberalima, potom sa naprednjacima, dok je usled političkih, ustavnih i ekonomskih pritiska morao da popusti, prihvati donošenje ustava 1888. godine i preda mandat radikalima.
Treće namesništvo, koje je trebalo da upravlja državom do Aleksandrovog punoletstva, je služilo kao vid političke borbe bivšeg kralja protiv Skupštine. Iako po ustavu ceremonijalno, namesništvo je onemogućavalo reformu vojske i pružalo jak otpor radikalima. U tu svrhu, kako bi spasli dinastiju i smanjili tenzije, namesnici su uspeli da se dogovore sa Pašićem (tadašnjim predsednikom vlade), kraljem Milanom i kraljicom Natalijom, po kojem bivši kraljevski par napušta zemlju u aprilu 1891. godine. Najveća kriza koja je zahvatila namesništvo je i dovela do njegovog ukidanja. General Kosta Protića je preminuo u leto 1892. godine. Skupština je probala da postavi Pašiča kao trećeg namesnika, što dvor nije dozvolio. Prvi namesnik, Jovan Ristić je dao mandat manjinskim liberalima prevođenim Jovanom Avakumovićem. Izbori su se održali 9. marta 1893. godine i na njima su liberali jedva odneli pobedu (uz ogromne izborne nepravilnosti). Mesec dana kasnije, 13. aprila, maloletni kralj Aleksandar je državnim udarom oborio namesništvo i vladu, čime su liberali neustavno smenjeni sa vlasti. Činjenica je da je kralj došao na vlast političkim prevratom i kršenjem ustava. Takav model će obeležiti njegovu vladavinu do samog kraja.
Rasko Vujić, Rasejanje.info
