Komemoracija pod nazivom „Od Balkana do Trentina” posvećena je stradalim i sahranjenim srpskim vojnicima i zarobljenicima tokom Prvog svetskog rata. Komemoracija će se održati ovoga vikenda (23. i 24. jula) u mestima Kastelanu i Roveretu. Generalni konzul Republike Srbije u Trstu Ivana Stojiljković je pozvala predstavnike Srba da dođu „kako bi zajedno odali počast stradalim i sahranjenim vojnicima i zarobljenicima, tokom Prvog svetskog rata”.
Svečana inauguracija počinje u 10 časova uz intoniranje državnih himni. Potom je otvaranje izložbe fotografija „Civili, vojnici i zarobljenici u zamku Kastelano u Velikom ratu”. Planirane su posete dvorcu i groblju u Kastelanu. U 17 časova je otkrivanje spomen ploče u čast sećanje na srpske zarobljenika sahranjene u Kastelanu. Uveče je muzičko veče sa italijanskim i srpskim muzičarima.
Sutradan u nedelju u 8.30 je sastanak na lokalitetu Mant, pa šetnja kamenom stazom Srba. Potom je verska komemoracija uz pravoslavnu i katoličku molitvu i na kraju je predviđena poseta „Zvonu palih” u Poveretu.
Mnogi uopšte ne znaju da su mnogi Srbi u periodu od 1914.-1918. godine slani na prinudni rad i u Italiju. Interniranje građana Kraljevine Srbije u zarobljeničke logore tokom Velikog rata bio je višegodišnji proces koji su sprovodile okupacione snage na privremeno zaposednutoj teritoriji sa ciljem da odvoje bar jedan deo stanovništva Srbije i prisili ih na život u nehumanim uslovima hiljadama kilometara daleko od domovine u Austrougarskoj, Nemačkoj, Bugarskog i Turskoj. Međutim Austrougarska carevina je tokom Prvog svetskog rata, kao niko tako pre toga, masovno koristila logore za svoje ratne ciljeve po čemu je prednjačila u odnosu na druge Centralne sile. Logore je osnivala posebno za svaku naciju: Srbe, Ruse, Italijane, Rumune, Francuze, Britance. To su kasnije radile i Nemačka i Bugarska, a jedan broj logoraša prebacivali su i u Italiju na prinudni rad i Tursku.
Našoj javnosti malo je poznato, da je prema raspoloživoj dokumentaciji, 1916. godine u radnim odeljenjima u celom Tirolu bilo je zaposleno više od 8.000 zatvorenika srpske vojske. Prvi dokazi o prisustvu zatvorenika u Kastelanu datiraju s početka 1916. U martu je u selu potvrđeno prisustvo ratnih zarobljenika jedinice 195, čiji su timovi A i B brojali po 250 srpskih zarobljenika. Po svoj prilici, druga odeljenja su se nizala u narednim mesecima i godinama u zemlji. Prema svedočenju Luiđije Miorandija, nekoliko stotina srpskih zatvorenika je bilo internirano „u ograđene prostore zamka“, u drugim memoarima se pominje korišćenje gradske školske zgrade za istu namenu. Širom Trentina, i šire u Tirolu, zatvorenici su bili zaposleni na najrazličitijim poslovima: od rada na stanicama, na transportu municije, pravljenju naoružanja, pravljenju raznih materijala, izgradnji i održavanju puteva, izgradnji železnica i žičara, zatim u raznim poljoprivrednim poslovima, održavanju domaćinstava… U Kastelanu su pretežno iskorišćivani za izgradnju puteva, kao i za sve vrste nabavke potrebne lokalnom stanovništvu.
Uslovi i način života ratnih zarobljenika bili su nehumani. Podaci koji se odnose na srpske zatvorenike sahranjene na groblju Kastelano u martu 1916. govore o iscrpljenosti i kolapsu, verovatno usled nedostatka hrane, hladnoće i opterećenja, ne računajući oblike neformalnog nasilja kojem su bili izloženi od strane čuvare. Takođe izvori beleže incidente zarobljenika i odbijanja da rade, kao i njihove proteste na različitim lokacijama u Trentinu i Tirolu. Prema onome što prenosi svedočenje Luiđije Miorandija, u proleće 1916. godine došlo je do „pobune“ i među srpskim zatvorenicima prisutnim u Kastelanu. Ove inicijative jedva da su dovele do poboljšanja uslova, pa su na kraju potisnute intervencijom stražarskih odeljenja. Konkretnije olakšanje bi umesto toga moglo doći od onih civila iz Trentina koji su, suprotno odredbama dolazili da pomognu.
Komemoracija je posvećena svima njima i onima koji su svoje živote ostavili u teškom radu, kao i onima koji su preživeli te teške uslove uz napomenu da se to ne sme zaboraviti.
