U januaru 1919. u Kraljevini SHS, dotadašnji julijanski zamenjen je gregorijanskim kalendarom, ali Srpska pravoslavna crkva je zadržala Julijanski kalendar koji je uveo još Gaj Julije Cezar i koji se koristio u celoj Evropi do 16. veka, kada se prelazi na gregorijanski kalendar.
Iako nije „zvanična”, ova Nova godina se slavi u balkanskim zemljama kao što su Srbija, Crna Gora, Republika Srpska, Severna Makedonija… Slavi se takođe u Rusiji, Belorusiji, Jermeniji, Moldaviji, Gruziji… Zanimljivo je da tradicija obeležavanja julijanske Nove godine postoji i u nekim nemačkim kantonima u Švajcarskoj, kao i u nekim delovima Galske zajednice u Škotskoj.
Tradicija duga 105 godina živi i dalje; slavimo dve Nove godine; jednu 31. decembra, a drugu koju nazivamo Srpska ili Pravoslavna, 13. januara.
Većina srpskog stanovništva između dva svetska rata slavila je Srpsku novu godinu, čak i kada je ova Nova (gregorijanska) dobila status zvaničnog praznika. Pored kafana i hotela, dočeci su se organizovali i u bioskopima koji su kombinovali filmske predstave i kabare nastupe. Za one imućnije, tada je počinjala sezona balova i maskenbala. Beogradska elita je željno isčekivala poziv na proslavu u čuvenom „Džokej klubu” ili „Aero-klubu” uz maske i šampanjac, uz zvuke češkog kristala i džeza. Ulicama su se kretali luksuzni automobili, fijakeri, a stotinak tramvaja prevozili su putnike. Prve zabeležene javne proslave, kako se tada pisalo, pravoslavne Nove godine, bile su 1922/1923. i slavile su se u Srbiji kao vid otpora razvoju jugoslovenstva, političkom cilju kralja Aleksandra Karađorđevića I. Nova internacionalna godina tada je doživljavana kao katolička, iako je Kraljevina prešla na gregorijanski kalendar, ali su srpski nacionalni krugovi otpor prema stvaranju jugoslovenske nacije pokazivali, između ostalog, obeležavanjem pravoslavne Nove godine. To što su Srbi slavili Novu godinu po starom kalendaru izazvalo je negodovanje Hrvata koji su tražili da je kralj Aleksandar I zabrani. Upravo i zbog toga, Srbi su narednih godina sve glasnije slavili „svoju” Novu godinu.
Foto: Privatna arhiva
Ova Nova godina dobila je epitet srpska odmah posle uvođenja gregorijanskog kalendara 1919. – da bi se znalo da je slave Srbi pravoslavne vere.
Često se pitamo šta je to što treba da znamo tokom ovog praznika?
Na ovo pitanje, odgovaraju Protojerej-stavrofor dr Velibor Džomić, duhovnik u Crkvi Ružici i Kapeli Svete Petke na Kalemegdanu i profesor Crkvenog prava; i otac Arsenije Arsenijević, starešina Vaznesenjske crkve u Beogradu.
„Običaji su o različitim hrišćanskim praznicima različiti ne samo u različitim hrišćanskim narodima nego i u različitim krajevima u kojima živi jedan narod. Takav je slučaj i kod nas Srba. Ne treba zaboraviti da su običaji nastajali dugotrajnim ponavljanjem. Ima dobrih i lepih običaja, ali ima i onih koji nemaju mnogo veze sa crkvenim predanjem, ali su realnost. Pre svega, u centru svih hrišćanskih praznika je bogosluženje i njega ne može nadomestiti nikakav običaj. Osnovna poruka je da svaki Srbin prema svojim mogućnostima treba da posećuje bogosluženja, a među njima i bogosluženje na praznik obrezanja Gospodnjeg i Svetog Vasilija Velikog kada se u našoj pomesnoj Crkvi obeležava kraj prethodne i početak Nove godine Gospodnje. Oni koji iz opravdanih razloga nisu u mogućnosti da odu na bogosluženje treba da se molitveno i poučno nadahnjuju smislom i sadržajem tog i drugih praznika čitanjem Novog Zaveta i drugih duhovno korisnih knjiga”, izjavio je otac Velibor Džomić, dok je otac Arsenije Arsenijević, tim povodom dodao:„Prihvatili smo sa Zapada računanje vremena, pa Nova godina počinje 1. januara, što nije bio slučaj u Vizantiji; ona je počinjala 1. septembra po julijanskom kalendaru, a to je danas 14. septembar. Ponoć tj. prvi minuti Nove godine počinjali su večernjom službom kada je započinjao novi dan. Tako beše na celom pravoslavnom Istoku, Vizantiji, Srbiji i Rusiji, i o tome svedoče crkvene knjige. Tako da mi, preuzimanjem zapadnog vremena, slaveći našu Novu godinu 13. januara, zapravo preslikavamo zapadnu praksu, ali je vezujemo za julijanski kalendar. Važno je da Nova godina bude posle Božića i da ne pada u vreme posta, kao što se to dešava po gregorijanskom kalendaru. Za nas je najvažnije molitveno praznovanje Nove godine. Ne iščekivanje momenta, nego molitva koja je blagodarenje Bogu za prethodnu i traženje blagoslova za iduću godinu. Kako veliki broj srpskog naroda doživljava 14. januar kao početak Nove godine, mi smo to uvrstili u praksu i posle liturgije na Sv. Vasilija Velikog čitaju se molitve za početak Nove godine”.
Za portal Rasejanje.info Marina Bulatović
Naslovna fotografija: Pripreme za doček Srpske Nove godine 1922. – šampanjac i zastava, a na njoj grb Kraljevine Srbije
Foto: Privatna arhiva
