Prosvjeta u Austriji – godine borbe za srpski jezik, identitet i kulturu – Srđan Mijalković

Srpsko prosvjetno i kulturno društvo (SPKD) Prosvjeta, osnovano je davne  1902. godine u tada multikulturnom i multietničkom Sarajevu. Odmah po osnivanju postalo je jedno od najznačajnijih srpskih udruženja građana, odgovarajući na specifične potrebe srpske kulture u 20., a sada i 21. veku.  Od osnivanja pa do danas Prosvjeta ostvaruje svoju grandioznu ulogu u očuvanju i razvoju kulture i duhovnosti srpskog naroda. Smatra se da delovanje Prosvjete u očuvanju kulturnog, duhovnog i nacionalnog identiteta srpskog naroda dolazi odmah iza uloge koju je na tom polju ostvarivala Srpska pravoslavna crkva.

Prvi ogranak Prosvjete u rasejanju osnovan je u Beču 21. maja 2011. Za ovih devet godina Prosvjetin odbor u Beču aktivno je lobirao za bolji položaj Srba, za posebno priznanje srpskog jezika u Austriji, promovisao je interese srpskog naroda sa obe strane Drine, osnovao niz projekata.  Kao najvažniji izdvaja se Prosvjetina škola srpskog jezika. Društvo je pokrenulo niz akcija i kulturnih manifestacija, potpisani su brojni memorandumi o zajedničkom delovanju i  ostvarena je saradnja, između ostalih, sa Vukovomzadužbinom,  Dositejevom zadužbinom iz Beograda, Narodnom bibliotekom Republike Srpske, Kulturnim centrom Miloš Crnjanski iz Novog Sada, Udruženjem Književnika Srbije i drugim relevantnim institucijama. Pokrenuta je saradnja ne samo sa bitnim institucijama u Srbiji i Republici Srpskoj već i sa Srbima u zemljama iz okruženja… 

O jednom delu aktivnosti Prosvjetinog odbora u Beču i potrebama srpskog naroda u Austriji razgovaramo sa predsednikom SPKD Prosvjeta u Austriji, profesorom Srđanom Mijalkovićem.

Kako ste došli na ideju da osnujete ogranak Prosvjete u Austriji?

– Kao prvi u rasejanju, odbor u Beču je osnovan 21. maja 2011. u velikoj svečanoj sali Univerziteta u Beču. Prisustvovali su značajni gosti iz Srbije i Srpske, ambasadori Srbije i BiH, članovi diplomatskog kora, sveštenstvo, brojni intelektualci, a najdraži gosti bili su pisci i korifeji Prosvjete, Radoslav Bratić i Rajko Nogo, kao i tadašnji predsednik Glavnog odbora Društva, prof. Dušan Jovanović.

Najzaslužniji za osnivanje odbora bio je veliki patriota, oficir i diplomata iz Hercegovine, pukovnik  Mihajlo Vujović, koji je tada bio na diplomatskoj službi u Beču. On je po ideji tadašnjeg sekretara Go Prosvjete Nikole Asanovića,  ideju i misiju Društva pokušao da prenese u Beč i formira odbor. Imao je zaduženje i zvanje Povjerenika Prosvjete za Austriju, te je posle više od godinu dana uspeo u svom zadatku, koji je ostvaren na Osnivačkoj skupštini odbora SPKD Prosvjete za Austriju. Kada smo se, godinu dana pre osnivanja,  igrom slučaja g.Vujović i ja susreli i kada sam čuo njegovu ideju, bio sam oduševljen, jer sam o Prosvjeti i njenoj ulozi znao mnogo i cenio njen rad, još sa studija. Krenuo je proces priprema i formiranja, napisana Povelja o delovanju, usaglašeni Statuti. Kao jedan od osnivača, na prvoj Skupštini, imao sam čast da budem izabran za prvog predsednika bečke Prosvjete.

Vaš uspešan rad je izgleda bio motivacija da se i u drugim državama osnuju novi odbori.  

– Osim Republike Srpske, BiH, Crne Gore i Srbije, odbori postoje širom duhovnog i kulturnog prostora na kome Srbi žive, nezavisno od trenutnih državnih granica. Posle bečkog, osnovani su odbori u Cirihu, Parizu, Štutgartu, a mreža se širi.

Koje su glavne aktivnosti SPKD Prosvjeta odbora u Beču?

– Od samog početka rada i delovanja – u Austriji i šire, bečka Prosvjeta aktivno lobira za bolji položaj Srba, a posebno za priznanje statusa srpskog jezika u ovoj zemlji, promovišući srpske interese našeg naroda sa obe strane Drine, kako u matici, tako i u rasejanju. Društvo to čini vrlo aktivno, jasno i konkretno – kroz brojne projekte i aktivnosti.

Vi ste inicijator i rukovodilac jednog od najvažnijeg projekta Društva – Prosvjetine škole srpskog jezika?

– Da, najvažniji projekt Društva je višegodišnja „Prosvjetina škola srpskog jezika“ koja traje od 2013. godine do danas. Kroz nju je prošlo više hiljada dece. Kao  Inicijator i rukovodilac škole, vrlo sam zahvalan svim članovima Društva i mnogima koji su pomogli. Uz pomoć tima Prosvjete i prijatelja uspeva se ne samo da projekat živi već da se godinama razvija i funkcioniše, kako mnogi kažu,  na zavidnom nivou i shodno potrebama dece i srpske zajednice u Austriji.

Koji je cilj tog projekta?

– Krajnji cilj ovog kompleksnog obrazovnog projekta je osnivanje i formiranje regularne srpske dopunske škole, koja bi imala strukturalnu i sadržajnu podršku naše države, a bila prihvaćena i podržana i od lokalnih školskih vlasti. Svojim radom Prosvjeta je pokazala i veruje da je taj cilj ostvariv, ali samo uz aktivnu i suštinsku pomoć naših ljudi, kao i organa vlasti i institucija koje su za to zadužene. Prosvjeta je ovih godina učinila sve što je mogla i projekat i strukturu podigla do nivoa na kome je sada. Nadati se da će se prepoznati veliki rad i trud Društva i velika, dugoročna korist koja bi za našu decu, sve naše građane, državu Srbiju i Republiku Srpsku, ali i samu Austriju,  bila osnivanje Srpske škole u Austriji.

Kroz održavanje i negovanje ove škole, što nije ni lako ni jednostavno, Prosvjeta ne samo da neguje srpski jezik i kulturu, ćirilično pismo i čuva svest o kulturnim i duhovnim korenima naše dece treće i četvrte generacije u Austriji, već se bori sa velikim problemom za Srbe u Austriji, a to je loš status i nepriznavanje srpskog jezika u ovoj zemlji, što je, opet povezano i sa statusom celokupne zajednice. 

Kako je moguće da u Austriji, modernoj državi, otvorenoj ka drugim narodima, vlasti ne dozvoljavaju da narodi sa prostora bivše Jugoslavije uče svoje jezike već im je nametnut zajednički jezik?

– Naime, iako je pravo na upotrebu i negovanje maternjeg jezika u Evropi zagarantovano u skladu sa visoko postavljenim standardima, u Republici Austriji se u praksi i dalje pojavljuju realni problemi u svakodnevnom ostvarivanju tog prava, naročito za brojne građane Srbe u ovoj zemlji, prevashodno zbog nametanja političkog konstrukta tzv. „BKS“ kao maternjeg. Takav problem postoji u još nekim evropskim zemljama i značajno utiče na nezavidan status srpske zajednice u dijaspori, posebno na nemačkom govornom području.

– U Republici Austriji je za sve one koji govore srpski jezik još uvek zvanično nametnut svojevrsni politički novogovor – tzv. „BKS“ (bošnjačko-hrvatsko-srpski), iako je istovremeno po broju govornika srpski jezik drugi u Austriji, posle nemačkog. Ovdašnje vlasti i institucije isključivo i zvanično koriste naziv „BKS“ u kontekstu srpskog jezika kao maternjeg. Povodom faktičke (ne)mogućnosti informisanja i obrazovanja na srpskom maternjem jeziku za građane koji taj jezik koriste, ističemo činjenicu da u  austrijskom ministarstvu prosvete, kao i dokumentaciji austrijskog obrazovanja, čak i ne postoji poseban jezički kod za srpski jezik! Ovde se ne radi samo o imenu jezika, već o mnogo dubljem i kompleksnijem problemu koji se tiče identiteta, kulture, obrazovanja, građanskih prava i nedovoljno jasnog statusa celokupne srpske zajednice svih uzrasta, u Austriji i šire.  

Šta Prosvjeta čini na tom polju?

– Prosvjeta svih ovih godina pokušava da tu borbu za status jezika, a time i jednaka građanska prava i za ljude i decu srpskog porekla i jezika, iznese i održi u onom intenzitetu koji je potreban, ali i za to je važno mnogo veće učešće naših organizacija i naših ljudi ovde, kao i aktivnija podrška organa Srbije i Srpske.

Da li imate podršku od važnih institucija za ovaj važan projekat?

– Prosvjetina škola, u okviru koje radi i Mali hor Prosvjete, Predškolski i Kreativni razred, od samog početka ima podršku naše Crkve u Austriji, Eparhije austrijsko-švajcarske, episkopa Andreja i sveštenstva, a  veliki deo nastave odvija se upravo u srpskim hramovima u Beču, ali i Lincu, St. Poltenu. Spremaju se i novi razredi. Projekat od početka podržava i  Uprava za saradnju s dijasporom i Srbima u regionu, čija je pomoć takođe važna, a najveća pomoć su naši ljudi i deca, porodice koje ne samo da učestvuju u projektu, već su njegov najvažniji deo.  

Za ovih devet godina imali ste mnogo aktivnosti. Koje biste izdvojili kao najvažnije?

– Prosvjeta aktivno deluje u javnosti u svom okruženju i u širem društvenom kontekstu, a evo i nekoliko primera: Zaslužna je za imenovanje jednog bečkog parka imenom Dijane Budisavljević, u oktobru 2014., što je i danas važno.

Prva je iste godine pokrenula kasnije uspešnu inicijativu da se u nemačkom rečniku Duden promeni za naš narod i naše žrtve uvredljiva odrednica za reč  ustaša, što je kasnije i ostvareno uz pomoć drugih srpskih organizacija i institucija.

Kroz svoj program Kultura sećanja, Prosvjeta podseća na važne datume i ličnosti našeg naroda, ali i neguje sećanje i na druge teme koje su bitne za našu istoriju, na primer,  2015. održan je javni čas istorije i postavljena Izložba o Jasenovcu na jednom od najpoznatijih gradskih trgova u centru Beča – Švarcenbergplacu.

Svih ovih godina Prosvjeta u mnogim slučajevima reaguje na često negativno i neprofesionalno  medijsko izveštavanje o našem narodu u dijaspori. Na primer, posle Prosvjetinih protesta protiv glorifikacije ustaštva u Austriji, uključili su se mnogi naši ljudi i Austrijanci, a Austrijske vlasti su reagovale i počele da kažnjavaju izgrede u Blajburgu i antisrpsko divljanje neonacista.

Pokrenuli ste i saradnju ne samo maticom već i sa Srbima u okruženju?

– Od osnivanja, važna tema je saradnja sa maticom ali i Srbima u Austriji i Evropi. Posebno u okruženju – Slovačkoj, Češkoj, Rumuniji, Nemačkoj, Mađarskoj, Sloveniji. Saradnja je podignuta na viši nivo 2016. u Bratislavi, potpisivanjem Deklaracije o strateškoj saradnji srpskih organizacija u rasejanju koju je inicirala upravo bečka Prosvjeta. Osim toga,  potpisani su brojni memorandumi o zajedničkom delovanju i  ostvarena je saradnja, između ostalih, sa Vukovom zadužbinom i Dositejevom zadužbinom iz Beograda, Narodnom bibliotekom Republike Srpske, Kulturnim centrom Miloš Crnjanski iz Novog Sada, Udruženjem Književnika Srbije i drugim relevantnim institucijama.

Zahvaljujući Bečkoj Prosvjeti nastao je i Memorandum o saradnji Vlada Srbije i Srpske radi jačanja veza matice i pripadnika dijaspora

– Još januara 2013. godine na sastanku sa tadašnjom direktorkom Kancelarije za dijasporu Srbije, Slavkom Drašković u Beču, upravo Prosvjeta je inicirala i predložila da Srpska i Srbija ozvaniče zajednički nastup i odnos prema srpskoj dijaspori iz Srbije i Srpske. Rezultat je bio poznati Memorandum o saradnji između Vlade Republike Srbije i Vlade Republike Srpske radi jačanja veza matice i pripadnika dijaspore sa teritorije Republike Srbije i Republike Srpske potpisan 10. Jula iste godine.

Prosvjeta je pokrenula mnogo projekata, među njima je i Srpski novogodišnji koncert u Beču.

-Prosvjeta aktivno pokušava da utiče na pozitivnu celokupnu sliku o našem narodu u dijaspori. Već devet godina za redom, svakog 13. Januara, Društvo  organizuje Prosvjetin Srpski novogodišnji koncert u Beču. Ovo je postala važna kulturna manifestacija bečkih Srba, sa internacionalnim gostima i publikom, na kojoj su  učestvovala značajna imena srpske  muzike i kulture – da pomenemo samo  Draganu del Monako, Braću Teofilović, Natašu Veljković, Bilju Krstić i Bistrik, ali učestvovali su i mnogi drugi poznati i manje poznati umetnici iz Srbije, Srpske, Austrije i Evrope.

Za ovih devet godina mnogo ste uradili. Manifestacija, realizacija projekata, ideja sprovedenih u delu je zaista bilo mnogo.

– Mnogo, ali još mnogo posla je pred nama. Ovo o čemu razgovaramo je samo deo aktivnosti Društva, ali treba istaći i veliki broj manifestacija koje promovišu zajedničku srpsku tradiciju, kulturu, duhovnost jezik i identitet, naročito kroz promovisanje ideja i dela brojnih intelektualaca i umetnika, koncerte, izložbe, važne knjige, poznatu tribinu Susreti i razgovori koja traje od samog početka našeg rada. Tu su i drugi kulturni programi, a valja pomenuti samo neke od učesnika tih večeri, saradnika i prijatelja Prosvjete: Matija Bećković, Vladimir Pištalo, Arno Gujon, Petar Božović, Miloš Kovačević, Milo Lompar, Miloš Ković, Nenad Kecmanović, Vesna Kapor, Boris Malagurski, Aleksandar Gatalica, Slobodan Vladušić, Velimir Abramović, Vladimir Kecmanović i mnogi, mnogi drugi.

Zajedno sa Crkvenom opštinom Sveti Sava, već godinama Prosvjeta učestvuje u organizaciji Svetosavske i Vidovdanske akademije, učestvuje u brojnim zajedničkim projektima u okviru Dana kulture Republike Srpske u Austriji, društvene i turističke promocije naših gradova i kulture u okviru saradnje sa Ambasadom Srbije u Austriji. Osim izvanredne saradnje i velike podrške od strane Ambasade Srbije i Predstavništva Republike Srpske u Austriji, posebno je važna pomoć i poverenje koje naš Crkva, Eparhija austrijsko-švajcarska i sam vladika Andrej pokazuju prema radu i aktivnostima Društva.  

Stigla su i mnoga priznanja i nagrade?

Za svoju aktivnost, Prosvjeta je dobila više vrednih priznanja :

 – Priznanje od Vlade Republike Srpske  Za izuzetan doprinos očuvanju srpskog identiteta kao i njegovanju tradicije, kulture, običaja, jezika, pisma i kulturnog nasljeđa, kao i za unapređenje saradnje Republike Srpske i Dijaspore u Austriji.

 – Vitezovu Zlatnu povelju za očuvanje srpskog jezika i ćiriličnog pisma u dijaspori

 – Veliku plaketu Udruženja Književnika Srbije

– Veliku Povelju Prosvjete, koju je odbor u Austriji dobio Za doprinos čuvanju i njegovanju srpske prosvjete kulture i duhovnosti, kao i mnoge druge.

Dalji planovi?

– Sledeće godine navršava se deset godina od osnivanja Prosvjete u Austriji. Mnoge stvari koje se tiču Srba u Austriji su se promenile tokom ovih godina i to na bolje. Prosvjeta će zato nastaviti svoje delovanje, svoju borbu kao i do sada, sa jasno definisanim ciljevima i metodama, sa sve više snage i mogućnosti.             Kao od prvog dana.

Predsednik Prosvjete, odbora u Beču Srđan Mijalković

Predsednik Prosvete odbora u Beču Srđan Mijalković je  rođen u Srbiji, u Leskovcu. Završio gimnaziju u rodnom gradu, pa Filološki fakultet Univerziteta u Beogradu. Profesor je srpskog jezika i  književnosti. Osim toga u Beču je uz rad završio master studije i Master je socijalnog menadžmenta (MBA).   

Zadnjih 20 godina intenzivno se bavi pedagoškim, socijalnim i kulturnim radom. Prioriteti su rad sa decom i omladinom u Beču, posebno na polju integracije.  Autor je, inicijator i stručni saradnik mnogih projekata i programa u toj branši.

Jedan je od osnivača i prvi predsednik SPKD Prosvjeta Austrija i u toj funkciji snažno učestvuje u radu na očuvanju srpskog jezika, kulture i tradicije u Austriji, Evropi i srpskim maticama. Pokretač, osnivač  i organizator brojnih programa i projekata, od kojih se izdvajaju: Prosvjetina škola srpskog jezika, Srpski novogodišnji koncert u Beču, Mali hor Prosvjete, Pomoć u učenju, Predstavljanje dela i autora srpske književnosti, Susreti i  razgovori…  Dobitnik je mnogih nagrada i priznanja, među njima Svetosavskog Blagodarja Udruženja književnika Srbije , Velike povelje Prosvjete, Zlatne značke KPZ Srbije, Povelje za jačanje prijateljstva i saradnje pravoslavnih naroda u svetu, drugih. Član je Glavnog odbora SPKD Prosvjete i Poslovnog saveta za dijasporu Privredne komore Srbije.