Sećanje na Jovana Hadžića, prvog predsednika Matice srpske

Na današnji dan 1869. godine preminuo je srpski pisac, prevodilac i političar, Jovan Hadžić, poznat i kao Miloš Svetić. Hadžić je bio autor Građanskog zakonika Kneževine Srbije, osnivač i prvi predseednik Matice srpske. Bio je veliki protivnik Vuka Karadžića, jer je, za razliku od njega, branio etimološki pravopisni princip i negirao fonetski. Smatrao je da književni jezik treba obogatiti slavenosrpskim /slavjanoserbskim/ rečima. Bio je advokat, direktor gimnazije u Novom Sadu i radio je na izradi Građanskog zakonika Srbije. Takođe bio je dopisni član Društva srpske slovesnosti i Srpskog učenog društva.

Rođen je u Somboru na Malu Gospojinu 1799. Potekao je iz najbogatijeg sloja srpskog građanstva u Ugarskoj. Roditelji su mu bili, otac Nikola bogati somborski trgovac i majka Sofija, rođ. Petrović. Kako je ostao rano bez roditelja, uzeo ga je 1812. godine pod svoje ujak, bački vladika Gedeon Petrović. Osnovnu školu završio je na srpskom jeziku i nakon toga upisao je jednogodišnju nemačku školu u Sremskim Karlovcima. Gimnaziju završava sa odličnim uspehom i tada počinje njegovo interesovanje za pravopis i poeziju.

U Pešti je upisao filozofiju, ali nakon tri godine studiranja odustao i upisao studije prava. Još tokom studiranja filozofije interesovao se za antiku i starogrčki jezik, a na pravnom fakultetu se istakao kao jedan od najboljih studenata rimskog prava. Ova činjenica umnogome objašnjava uplive izvornog rimskog prava u Srbijanski građanski zakonik. U to vreme Hadžić počinje i sa pisanjem poezije pod pseudonimom Miloš Svetić. Godine 1822. nastavlja svoje školovanje u Beču gde se upoznaje sa austrijskim pravom. Studije završava 1824. godine. Tokom svog boravka u Beču imao je prilike da upozna mnoge velike ličnosti tog vremena koje će imati neposrednog uticaja na njegov dalji rad tj. formiranje njegovog pravnog načina razmišljanja. Zvanje doktora svih prava stiče 1826. godine, nastanjuje se u Novom Sadu gde je 1834. godine postavljen za varoškog senatora. Oženio se 1829. godine u Novom Sadu sa Marijom Desančić.

U Srbiju se vratio 1837. godine, gde je kao jedan od vodećih pravnika bio je istaknuta ličnost javnog života. Ostao je u Kneževini srpskoj do 1846. godine, gde se pokazao velikim „rođenim“ zakonodavcem. Sastavljao je predloge zakona na osnovu Ustava kneževine Srbije 1838. godine. Njegovo delo je srpski Građanski zakonik. Radio je na ustrojstvu Vrhovnog suda kneževine Srbije, ali nije stigao da završi Zakonik o sudskom postupku. Doprineo je poboljšanju položaja državnih i sudskih činovnika.

U Novom Sadu ga 1847. godine biraju za poslanika za Ugarski sabor u Požunu. Dvaput je pozivan 1848. godine za ministarskog savetnika u Ministarstvu pravde u Pešti. Nakon revolucije, morao se primiti organizacije sudstva u Srpskom Vojvodstvu. Posle podnošenja ostavke 1850. godine, postaje predsednik Oblasnog suda u Novom Sadu do 1854. godine, kada je penzionisan.

Bio je 19 godina besplatni upravitelj i do smrti patron Velike srpske gimnazije u Novom Sadu. Pomogao je tada darovitom gimnazijalcu Svetozaru Miletiću da dobije od episkopa Josifa Rajačića stipendiju od 100 forinti.

Bio je značajna ličnost i u kulturnom životu: osnivač je i 1826. godine prvi predsednik Matice srpske, urednik Letopisa i u početku saradnik Vuka Karadžića. Međutim, sredinom 30-ih dolazi u sukob sa njim oko shvatanja književnog jezika. Hadžić se smatra za najvećeg protivnika Karadžićevog, koji je međutim 1866. godine dozvolio da se u Velikoj srpskoj gimnaziji u Novom Sadu, u kojoj je bio upravitelj, predaje po Vukovom i Daničićevom pravopisu, a staroslovenski po Miklošiču.

Uređivao je „Serbski letopis” i „Golubicu”, te pokrenuo časopis “Ogledalo serbsko”. Pisao je poeziju u pseudoklasicističkom stilu i prevodio pisce antičke Grčke i starog Rima, kao i nemačke autore, uključujući Johana Volfganga Getea. Prevodio je dela Homera, Kvinta Horacija Flaka, Publija Vergilija Marona, Marka Valerija Martijala, Johana Volfganga Getea, Gotholda Efraima Lesinga, Fridriha Šilera i Johana Gotfrida Herdera. Preveo je delove iz Ilijade u desetercu, a Horacijevu „Pesničku umetnost“ preveo je u dva metra, naporedo, u metru originala i u epskom desetercu. Upravo iz toga vidimo da je njegovo interesovanje bilo raznovrsno i svestrano.

Danas o radu Jovana Hadžića pronalazimo daleko više negativnih nego pozitivnih kritika. Uzrok tome je možda neuspeh u sukobu sa Vukom Karadžićem. Međutim, opravdanje za takav Hadžićev stav možemo pronaći u uticaju koji je na njega imalo školovanje u Habzburškoj monarhiji, ali to ga ne opravdava na filološkom planu. Njegovo književno stvaralaštvo je, svakako, vrlo značajno u srpskoj književnosti XIX veka, ali njegove konzervativne ideje koje su narušavale tadašnje pokušaje napredovanja u jeziku su bile te koje su donekle onemogućile njegov uspeh u filologiji, piše Vikipedia.

Sahranjen u Novom Sadu, u porti Svetojovanskog hrama, gde mu je udovica podigla spomenik.