Na današnji dan, 30. novembra 1977. godine, umro je jedan od najvećih srpskih pisaca – Miloš Crnjanski. Bio je književnik, novinar, prevodilac, kritičar i diplomata. Ubrajan je među 100 najznamenitijih Srba.
Crnjanski je rođen u osiromašenoj građanskoj porodici. Otac Toma bio je niži činovnik, koji je zbog temperamentnog zastupanja srpske manjinske politike „prognan” iz Banata, iz Ilandže u Čongrad, koji je bio neka vrsta „tadašnjeg činovničkog Sibira”. Majka Marina Vujić bila je rodom iz Pančeva. Crnjanski su stara sveštenička porodica u Ilandži, čije se parohovanje završava sa pop Jovanom, sinom pop Dimitrija, a pre toga su njegovi preci živeli u Srpskom Itebeju, preko puta crkve, gde se i danas nalaze tri kuće Crnjanskih.
Odrastao je u Temišvaru, a u leto 1912. odlazi u Opatiju i upisuje se u riječku eksportnu akademiju. Igrao je fudbal u klubu Viktorija na Sušaku. Godine 1913. upisao je studije medicine u Beču, koje nikada nije završio. Prvu pesmu „Sudba” Crnjanski je objavio u somborskom dečjem listu „Golub”, 1908. godine. Godine 1912. u sarajevskoj „Bosanskoj vili” štampana je njegova pesma „U početku beše sjaj”, poslata iz Bečkereka.
U Bečkereku (današnjem Zrenjaninu) je i mobilisan, na početku Prvog svetskog rata i poslat na galicijski front, gde je ubrzo ranjen kao redov austrougarske carske i kraljevske 29. regimente. Veći deo vremena od 1915. Crnjanski provodi u ratnoj bolnici u Beču.
Godine 1916, radi u Direkciji državnih železnica u Segedinu. Sledeće godine je vraćen u vojsku i prekomandovan u Komoran i Ostrogon. U Beču 1918. upisuje Eksportnu akademiju, a već naredne u Beogradu književnost i uređuje list „Dan”. U jugoslovenskoj prestonici upoznaje se sa Vidom Ružić sa kojom se 1921. venčava. Vida je bila kćerka nekadašnjeg ministra prosvete Dobrosava Ružića. Godine 1922. postaje nastavnik u pančevačkoj gimnaziji i diplomira na Filozofskom fakultetu u Beogradu. To mu omogućava da od 1923. do 1931. godine bude profesor je Četvrte beogradske gimnazije.
Saradnik je „Politike”. Istovremeno, izdaje „Antologiju kineske lirike” i novinar je u listu „Vreme”. U „Srpskom književnom glasniku” 1927. izlaze prvi nastavci njegovog romana „Seobe”. Između 1928. i 1929. bio je ataše za kulturu pri Ambasadi Kraljevine Jugoslavije u Berlinu, a 1930 za roman „Seobe” dobija nagradu Srpske akademije nauka. Sledećih godina putuje brodom po Sredozemnom moru i izveštava iz Španije. Između 1935. i 1941. radi u diplomatskoj službi u Berlinu i Rimu. Po izbijanju Španskog građanskog rata, kao dopisnik „Vremena“ izveštava iz Frankovog štaba.
Po izbijanju Drugog svetskog rata evakuisan je iz Rima i, preko Madrida i Lisabona, u avgustu 1941. odlazi u London, gde je proveo Drugi svetski rat i uzeo britansko državljanstvo. Radi različite poslove. Knjigovođa je obućarske radnje „Helstern“ na Bond stritu i raznosi knjige firme „Hačards“ na londonskom Pikadiliju, dok njegova supruga šije lutke i haljine za robnu kuću „Herods“. Ovo će iskoristiti za okosnicu „Romana o Londonu“. Crnjanski usput stiče diplomu Londonskog univerziteta i diplomu za hotelijerstvo i menadžerstvo. Postaje i član međunarodnog PEN-kluba, koji mu obezbeđuje da se na mašini otkucaju njegovi romani.
Zanimljivo je da tokom života u emigraciji nikada nije javno negativno govorio o komunističkom režimu ili novoformiranom državnom uređenju u Jugoslaviji, jer je smatrao da izdaja otadžbine predstavlja najveći greh i najveću sramotu. U Jugoslaviju se vratio 1965. godine u društvu sa jugoslovenskim ambasadorom u Londonu, Srđom Pricom.
Preminuo je 30. novembra 1977. godine i sahranjen je u Aleji zaslužnih građana na Novom groblju u Beogradu. Osim Seoba, Romana o Londonu, pamtimo ga i po Lirici Itake, Lamentu nad Beogradom, Stražilovu, Dnevniku o Čarnojeviću, Embahadama… Prema želji iz testamenta Narodna biblioteka Srbije je 1979. godine primila zaostavštinu Miloša Crnjanskog.
Izvor: Spona – srbi.org.mk
